„Ścieżki północy” R. Flanagan

Autor: Richard Flanagan

Tytuł: Ścieżki północy

Wydawnictwo: Literackie

Liczba stron: 473

Rok pierwszego wydania: 2013

Tłumaczenie: Maciej Świerkocki

Źródło: Egzemplarz recenzencki

Wyzwanie: Czytam opasłe tomiska (473 strony), Klucznik (Best of 2015, Ich noce), Wielkobukowe wyzwanie książkowe (Nagrodzona książka)

---

Mam nadzieję, że wybaczycie mi ten truizm na początek: II wojna światowa zebrała wiele ofiar. Mimo że czytałam już sporo książek na temat wojennych okrucieństw, obozów różnego typu, walk i ucieczek, śmierci i nieoczekiwanych fortunnych zakończeń, wciąż sięgam po kolejne tego typu lektury. Te opowieści gniotą, bolą, kopią po wnętrznościach, ale uważam, że warto wiedzieć, warto pamiętać i że musi nas ćmić, piec i ranić! Gdy czytam takie powieści jak „Ścieżki północy” Richarda Flanagana, tym mocniejszą mam nadzieję, że wojna w nasze rejony nigdy nie wróci. Że tam, gdzie trwa, wygaśnie. Nic nie jest warte cierpienia i śmierci ludzi. Dałabym tę książkę do przeczytania wszystkim przywódcom państw, ale obawiam się, że nie odniosłaby oczekiwanego skutku.

Dorrigo Evans, główny bohater książki, przeżył budowę Kolei Śmierci, czyli linii kolejowej, którą w czasach II WŚ dla Japonii budowali m.in. jeńcy wojenni, zarówno pochodzenia europejskiego, jak i azjatyckiego. Może powinien uważać się za szczęściarza, w końcu wiele tysięcy zmarło z powodu głodu, braku higieny i wszechobecnych chorób, które rozprzestrzeniały się błyskawicznie w brudzie i ciasnocie, jaka panowała w barakach. Wrzody, cholera, gangrena, nie mówiąc już o tak powszechnej dolegliwości jak wszy, były na porządku dziennym. Narzędzi potrzebnych do operacji, a nawet podstawowych leków (jak ibuprofenu na ból) praktycznie nie było. Porcje jedzenia były głodowe – trochę sklejonego ryżu trzy razy dziennie. Czasem udało się ukraść kacze jajko czy tubkę skondensowanego mleka – prawdziwy skarb! W takich warunkach ludzkie szkielety budowały Kolej Birmańską. A Japończycy chętnie bili ich za każdą niesubordynację czy opieszałość. Czy to nie wspaniałe, pracować na chwałę cesarza?

Jego głód był niczym dzikie zwierzę. Zdesperowany, wściekły, mówił mu, żeby wszystko, co tylko uda mu się znaleźć do jedzenia, zjeść natychmiast, jak najszybciej; po prostu jedz, wrzeszczał głód – jedz! Jedz! Jedz! I MacNeice przez cały czas wiedział, że to on jest zjadany – przez własny głód.

Dlaczego Dorrigo się nie poddał, dlaczego jako obozowy lekarz chciał walczyć o każdego więźnia, co dawało mu siłę? Nie ma na to prostej odpowiedzi i nie wie tego również sam Evans. Jest w nim wielkie zdziwienie, że pomimo dziejących się w dzisiejszej Tajlandii okrucieństw, gdzieś trwa, jak gdyby nigdy nic, inny świat. Gdzieś ludzie żyją normalnie, mają domy, chodzą do pracy, gdzieś rodzą się dzieci i kochają się ludzie, a tu jedyną kochanką jest głód, a domem… Nie, domu tu nie ma. Wzbudzające w czytelniku litość zezwierzęcenie w obliczu śmierci jest wszechobecne. Bo czym jest człowiek w sytuacji granicznej? Zwierzęciem, które rozpaczliwie próbuje przeżyć. Niby wiadome, ale wciąż daje obuchem w łeb.

Historie z obozu jenieckiego przeplatane są dziejami Dorriga sprzed wojny, przede wszystkim jego gorącym uczuciem do własnej ciotki, Amy. Poznana przypadkowo w księgarni, pokochana miłością rozpaczliwą, zachłanną, niemożliwą do powstrzymania. Oczywiście zdajemy sobie sprawę, że jest to uczucie od początku skazane na porażkę, jednak to właśnie opisy łagodnej radości, której Evans doświadcza przy Amy, są przeciwwagą dla okrucieństw wojny.

Kochać to nie to samo, co budować jakiś mur albo dom. Ludzie zarażają się miłością jak katarem. Miłość unieszczęśliwia człowieka, a potem przemija. Ten, kto udaje, że jest inaczej, wchodzi na drogę do piekła.

I jeśli wciąż wahacie się, czy jest to powieść warta nominacji do Bookera, odpowiadam: jak najbardziej, przede wszystkim za sprawą języka. Flanagan pisze porażająco pięknie. Wręcz nieprzyzwoitym wydaje mi się zachwycanie się opisem pełnych okrucieństw wojennych praktyk, ale nie zmienia to faktu, że jest to po prostu językowy majstersztyk. I tak, jak mówiłam na początku: boli, gniecie, rwie i szczypie, by nie było nam za dobrze i zbyt komfortowo w sensie psychicznym.

Ta książka nie daje prostych odpowiedzi, każe żałować zarówno ofiar, jak i katów, a potem być wściekłym na jednych i drugich. Pokazuje, jak łatwo człowiek może sobie wytłumaczyć wszelkie zło, jakie czyni i dlaczego nie należy tym tłumaczeniom ufać. Prowadzi nas przez meandry zakazanej miłości do obozu jenieckiego, a potem do beznadziei powojnia, kiedy nic nie jest jeszcze odbudowane, tak w głowach ludzi, jak na ulicach, gdzie zbrodniarze wojenni są wyłapywani, osądzani i zabijani, a nieliczne ofiary, którym udało się przeżyć, próbują z mniejszym lub większym powodzeniem żyć po wojnie. I niby wydaje się, że po latach wszystko jest względnie normalnie, tylko nie wiedzieć czemu pewnemu mężczyźnie drży ręka i zaczyna płakać, gdy ma uderzyć za karę swoje dzieci. Nigdy ich w końcu nie uderza, tylko mówi im, żeby były dobre. Czy to mała, czy duża cena za przeżycie?…

Szczęśliwy człowiek nie ma przeszłości, a nieszczęśliwy nie ma nic poza nią.

6/6

Za e-booka do recenzji dziękuję serwisowi Virtualo (gdzie możecie kupić e-booki w formacie EPUB i MOBI):